Als je veilig terug kunt gaan

Toen Joost mij, als psycholoog en 'aangetrouwd' lid van de Verhoeven Familie (waar iedereen weerbaar genoeg is, kan ik je vertellen), vroeg om mee te doen in de blogreeks, zei ik enthousiast ja. Hij had al eerder dingen van me gelezen en vond mijn stijl, geloof ik, wel vermakelijk.

Bij de start van de blogs, deinsde ik een beetje achteruit. Van de informatieve stijl, de hoeveelheid informatie en vooral, hoe ver het werk van een 'gevaarbeheerster' toch nog van mijn werk afstaat. Bovendien, schrijf ik normaal van die Viva-achtige columns, je weet wel, over teveel wijn en andere vrouwendingen (zoals totaal onbegrepen worden door de mannelijke medemens). Nochtans zal ik, na het lezen van de mooie onderwerpen hier, mijn stijl toch iets moeten aanpassen. Beginnend dan met de eerste vraag: Wat zouden 'zij' nu wel van mij willen weten?

"De wereld van een kind...

waar simpele metaforen en spel bijna

altijd krachtiger zijn dan de woorden."

Ik kan niet anders, als kind- en jeugdpsycholoog, dan jullie mee terug te nemen naar het prille begin, de eerste weken, maanden en jaren van een kinderleven, waarin de basis wordt gelegd van de karaktervorming, de persoonsontwikkeling en de latere draagkracht van een volwassen iemand. Uitgelegd denkend vanuit de wereld van een kind, waar simpele metaforen en spel bijna altijd krachtiger zijn dan woorden, om de soms keiharde realiteit te kunnen omschrijven en te bevatten.

"Als je veilig terug kunt gaan

naar daar waar het begon,

kun je je zeiltje hijsen

tot aan de horizon."

Ik stel me een haventje voor, met een kleine opening naar de zee. Eromheen de pier, van houten planken en steunend op palen in het water. In het water liggen drie bootjes, twee grote boten en één kleintje. In het meest ideale geval wordt het kleine bootje stap voor stap klaargestoomd om die grote zee op te gaan. Het kleine bootje wordt ondersteund, het krijgt uitleg op zijn niveau, mag meedenken en wordt overspoeld met liefde en complimentjes. De twee grote boten waken over hem, breken de hoogste golven af en beschermen hun bootje waar nodig. Uiteindelijk, als het bootje sterk genoeg is, gaat het voorzichtig en onder toezicht, eens proberen zelf uit te varen.

"Als je veilig kunt gaan, naar daar waar het begon, kun je je zeiltjes hijsen, tot aan de horizon". Een "veilige hechting" is het resultaat. Een diep verankerd veilig gevoel, dat er altijd kansen zijn, dat je niet zult zinken, dat je opgevangen wordt als het niet gaat, dat je er mag zijn.

Maar stel nou, dat een bootje veel te snel die ze op wordt geduwd, zonder goede voorbereiding. Dat er de hele tijd wordt geschreeuwd dat hij 'stuurboord' moet gaan, maar hij begrijpt niet wat er wordt bedoeld?! Of dat de grote boten constant kapseizen en het maar de vraag is waar en wanneer ze weer opduiken. Dat het bootje alles doet om zijn voorbeelden tevreden te stellen, maar de reacties zo onvoorspelbaar zijn, dat hij ophoudt met proberen. Deze bootjes zijn vaak 'onveilig gehecht' (ongeveer 40%).

Alle bootjes worden groter, ook deze. Hoewel ontstaan in de kindertijd, is een onveilig wereldbeeld, een gevoel dat je iets te kort bent gekomen of dat er niet naar je is geluisterd, dat je niet kunt vertrouwen op mensen om je heen, iets wat de rest van je leven aan je bootje blijft hangen. Het zal bepalend zijn hoe jij in je leven met anderen omgaat. Ook bepaalt het deels hoe jij anderen met jou laat omgaan. Vooral op momenten dat je kwetsbaar bent, dat je in je kracht moet gaan staan, jezelf moet laten horen of voor jezelf op moet komen. Dát zijn de momenten waarop je jezelf wél de moeite waard moet vinden. En dat is niet altijd het geval. Op deze momenten is het fijn als er ondersteuning van de kant kan komen.

En daar staan jullie, de weerbaarheidstrainers, op de pier. Het goede voorbeeld te geven, hun rug te rechten en het belang van oogcontact te benadrukken. Ze laten de bootjes weten dat zij er wél toe doen! Dat ze van zich af mogen bijten, dat wat zij voelen niet minder belangrijk is dan het belang van anderen. Door praktische oefeningen te geven, leren ze dat zware anker uit de grond te trekken en toch met opgeheven hoofd die zee op te varen.

Je zult merken dat deze bootjes soms wat weerstand geven, misschien negatief zijn, je een beetje uittesten. Blijf je wel investeren in mij, ondanks dat ik je niet vertrouw? Kun je mijn gedrag verdragen? Ga je wel grenzen stellen of geef je op? En dan komt de weerbaarheid en positiviteit van de trainer om de hoek kijken. Besef dat een afwijzing of een tegenslag de extra klomp ijzer aan het toch al loodzware anker is. En een punt voor de veronderstelling dat niets hem uiteindelijk toch zal gaan lukken.

Soms is de grens bereikt. Verstoort dit bootje teveel de groep of heeft het te weinig vertrouwen en handvaten om het geleerde toe te passen? Dan doe je er wijs aan door te verwijzen naar een psycholoog of psychotherapeut. Deze zal, mits het bootje het toelaat, in het water springen en vanuit die kant proberen vanuit allerlei invalshoeken, samen met het bootje of zijn ouders, zijn gedrag te verklaren. Hoe vroeger je erbij bent, hoe beter. Grote boten willen het zo vaak ook heel goed doen, maar zijn zelf ook een klein bootje geweest. Zij zijn soms met kleine aanwijzingen zeer capabel het roer alsnog om te gooien. Het meest lastige is toegelaten worden in het water, zonder overvaren te worden. Daarvoor moet je als psycholoog ook de nodige weerbaarheidstechnieken bezitten.

En wat betreft de kleine bootjes; die zijn speels en willen die horizon bereiken. Daarvoor bezitten ze flink wat veerkracht en sterke zeilen die optimaal functioneren op complimenten en vertrouwen van iedereen op de pier. En als dat dan lukt hè? Als je dat kleine bootje, zachtjes deinend op een comfortabele wind, die smalle doorgang uit ziet varen, dan is dat echt een prachtig gezicht.

The end. Ik hoop dat het klopt. Dat deze blik in mijn werkwereld inderdaad iets is wat 'jullie' van mij wilden weten. Dat 'jullie' nu weten hoe we elkaar aanvullen en gebruik kunnen maken van elkaars expertise. Dat 'we' nu samen even een momentje pakken om trots zijn op de kracht van 'ons' werk.

Twijfel je in je groep over bepaalde personen, overleg dan met een professioneel therapeut in je omgeving of met de huisarts, maar altijd pas ná toestemming van je deelnemer. Wij allen hebben een signalerende functie, vooral als het kinderen betreft. Zie je gedrag wat kan wijzen op een onveilige hechting of anderszins onveiligheid, houd dan goed bij wat je signaleert en probeer bespreekbaar te maken wat je hebt gehoord of gezien. Kijk of er al ondersteuning is. Vraag bij aanhoudende zorgen of je mag doorverwijzen. Vind je geen gehoor, raadpleeg dan het AMK of BJZ (volgend jaar wordt dit het AMHK). De meldcode kindermishandeling geeft een goede leidraad van wat je als voorliggend veld kunt doen. Belangrijkste advies, zoek je collega's op voor overleg!