Iedereen weet het, eigen veiligheid gaat boven alles! Als je bewusteloos op de grond ligt kan je zelf niemand meer helpen. Je vraagt dan zelfs om hulp, die dan dus niet aan anderen kan worden verleend. We bespreken hierbij een aantal facetten van het zorgen voor je eigen veiligheid, waaronder de onderlinge afstand die mensen in acht nemen tijdens hun ontmoeting en die meerdere functies heeft. Het gebruik van lichamelijk contact of een bepaalde afstand aanhouden is gebonden aan culturele en sociale regels.
Lichamelijk contact
Voorbeelden van lichamelijk contact zijn schouderklopjes, elkaar vasthouden, handen schudden, elkaar kussen, omhelzen enz. Dat kan ook per cultuur verschillend zijn. Noord Europeanen hebben minder lichamelijk contact dan Zuid-Europeanen.
Het lichamelijk contact heeft tweeërlei functies, namelijk affiliatiegedrag of dominatie-gedrag. Het is het aangaan en onderhouden van sociale banden en anderzijds het afbakenen van het eigen territorium en het opbouwen van een dominantiehiërarchie. Het lichamelijk contact of de aangehouden onderlinge afstand tussen mensen heeft daarbij diverse functies. Het geeft onder andere aan hoe intiem en hoe persoonlijk je de onderlinge relatie of het gespreksonderwerp definieert. De tendenties kunnen zijn: “toenadering of verwijdering, aantrekking of verwerping, affectie of vrees, vertrouwen of onenigheid, warmte of twijfel, enz.”.
Onderlinge afstand
Het is interessant om twee mensen die met elkaar in gesprek zijn daarbij hun geringste verplaatsing te bestuderen. Het kan acceptatie betekenen of een regelrechte afwijzing. Als iemand heel dicht bij je komt staan is dat meestal niet prettig. Komt deze persoon nog dichterbij dan kan je je zelfs onveilig voelen. Elk mens heeft zo’n afstand waarbij hij/zij zich onveilig voelt. Als je goed naar je eigen gevoel luistert (intuïtie), kom je er achter welke afstand je prettig vind. Deze afstand is niet alleen aan de voorzijde, maar rondom het gehele lichaam. We spreken dan over cirkels of beter gezegd veilig-heidscirkels.
Persoonlijke verschillen
Behalve culturele verschillen, zijn er ook persoonlijke verschillen in de afstand die mensen tot elkaar bewaren. Dit heeft onder andere te maken met opvoeding, ervaring, geestelijke gezondheid, vaardigheid, lichaamsbouw, karakter of beroep. In zichzelf gekeerde mensen lijken meer ruimte om zich heen nodig te hebben dan mensen die sterk op anderen zijn gericht. In psychiatrische klinieken valt het op dat patiënten die depressief of achterdochtig zijn, als vanzelf een grotere afstand tot anderen aanhouden. Een hypomane (overmatig vrolijk gestemde) patiënt daarentegen, kan lichamelijk zo dichtbij de hulpverlener komen, dat deze zich daar erg onprettig bij gaat voelen. Geef duidelijk je grens aan. Ook bij gedetineerden die een geweldsmisdrijf hebben gepleegd, wordt geconstateerd dat ze meer vrije ruimte om zich heen nodig hebben dan andere gedetineerden. De hoeveelheid ruimte die we nodig hebben heeft ook te maken met de mate van verwantschap met de ander. We hebben blijkbaar minder ruimte nodig in ontmoeting met mensen die we langer kennen, vertrouwen en die we graag mogen, dan bij vreemden. We volgen steeds dezelfde patronen bij het bewaren van afstand tot anderen. Hoewel er onderlinge verschillen zijn, en ieder voor zich een bepaalde afstand tot een ander het prettigst vindt in een bijhorende situatie, zijn er hierin ook algemeen-heden vast te stellen. Rekening houdend met individuele en culturele verschillen heeft Hall de interpersoonlijke ruimtes verdeeld in 4 verschillende zones, te weten:
Intieme zone 0 - 45 cm
Persoonlijke zone 45 - 120 cm
Sociale zone 120 - 360 cm
Publieke zone 360 – 750 cm of meer
Bij niet-gewelddadige mensen zijn deze cirkels dus niet zo groot dan bij gewelddadige mensen. De reactie van niet gewelddadige mensen zal ook niet zo heftig zijn als een ander persoon een veiligheidscirkel “binnen dringt”.
Intieme zone
Binnen de intieme zone kan je je armen op de ander zijn schouders leggen om hem of haar te omhelzen, op vertrouwelijke toon met elkaar spreken en emotioneel gedrag uitwisselen zoals tederheid, troost, bescherming e.d.
In deze zone kan men goed de ademhaling en de ogen (de verwijding of de samentrek-king van de pupil) waarnemen van degene die tegenover je staat. Welnu aan de adem en ogen kun je het best emoties aflezen.
Arabieren maken veel meer dan Amerikanen gebruik van de intieme zone. Door een ander toe te laten in de intieme zone laat je blijken dat je vertrouwen in de ander hebt. Je kan immers vanuit historisch oogpunt, geen gewapende verrassingsaanval doen in de intieme zone. Om een wapen te pakken of met een wapen uit te halen moet je achterwaarts stappen. Wanneer iemand zonder je toestemming je intieme zone binnendringt laat je meestal met sterke non-verbale en verbale signalen merken dat je geen vertrouwen in die ander hebt. Het betreden van de intieme zone kan tot het imponeergedrag worden gerekend.
Dit brengt ons bij het bekende vecht of vlucht gedrag. Je gaat vechten of vluchten. Je duwt de ander die binnen je intieme zone komt weg en zegt daarbij bijvoorbeeld; “Sodemieter op”, of je stapt zelf naar achteren zodat de onderlinge afstand weer voldoende is om je veilig te voelen. Met deze informatie is het mogelijk om het mechanisme van de intieme zone en andere afstanden te herkennen waardoor wellicht het gebruik van geweld kan worden voorkomen.
Bij gewelddadige mensen is de intieme zone groter en de reactie van hen zal ook veel heftiger en agressiever zijn dan bij andere mensen. Dat komt omdat een crimineel erg wantrouwig is. Zeker als er iemand in een uniform (politie of beveiliging) te dichtbij komt, zal een gewelddadige mens dit als bedreigend beschouwen. Dat komt omdat hij waarschijnlijk zal weten dat hij zijn vrijheid kwijt zal raken (aanhouding) na het plegen van een strafbaar feit. Dus bij een situatie waarbij een persoon een strafbaar feit op heterdaad waarneemt, dan zal deze persoon er goed aan doen om de zogenaamde veiligheidscirkel van die gewelddadige persoon te respecteren. Dit om verdere escalatie te voorkomen. Het is namelijk een eerste vereiste om een dergelijke situatie geweldloos op te lossen. Kortom blijf op een veilige afstand en probeer het een en ander zoveel mogelijk verbaal op te lossen.
Het bepalen van de onderlinge afstand is niet altijd concreet te omschrijven. Dat is afhankelijk van de situatie en je zal zelf een inschatting hiervan moeten maken. Het vraagt ook training. Bijvoorbeeld boksers zullen tijdens een bokswedstrijd een feilloos gevoel voor onderlinge afstand dienen te hebben. Mogelijkerwijs spreken we dan over niet meer dan een centimeter. Het verschil tussen raken en niet raken.
Vluchtweg
Een winkelier die een winkeldief wil gaan aanhouden houdt rekening met de vluchtweg van de winkeldief nadat hij hem heeft aangesproken. Mogelijk biedt hij de winkeldief een vluchtweg omdat hij geen vechtpartij in zijn winkel wil hebben in verband met de veiligheid van hemzelf en andere klanten. Dus hij zorgt er voor dat de vluchtweg va de winkeldief vrij is. Immers als er een vechtpartij ontstaat lopen er tien klanten uit de winkel die hij voorlopig niet meer terug ziet.
Een BOA die samen met een collega optreedt en tot een aanhouding wil over gaan zorgt dat de vluchtweg is afgesloten en dat er een taakverdeling is van actor en observator.
Positie
Belangrijk is dat je een goede positie inneemt, ongeacht de situatie. Het is belangrijk dat je een goed overzicht op de situatie hebt en die probeert te houden, rekening houdend met eventuele vluchtwegen van jezelf of die van de agressor. Houd de vluchtweg in je rug. Je moet je zo opstellen dat je het veiligst bent. Probeer daarbij de afstand optimaal te houden. Dat is weer afhankelijk van de situatie waarin je je bevindt. Heb je iemand tegenover je staan die in alle richtingen kan vluchten, dan is het zaak om de onderlinge afstand zo klein mogelijk te houden. Is de agressor ingesloten en kan hij nog maar één kant op vluchten, namelijk richting de persoon, dan is het wijselijk om meer afstand te bewaren. De agressor kan toch geen andere kant op. Dat zal ook een reden zijn dat een agressor zich agressiever opstelt. Hij voelt zich meer bedreigd omdat hij niet meer kan vluchten. Als iemand de mogelijkheid daartoe heeft, kan hij zich zo opstellen dat er een stoel of tafel tussen de persoon en de agressor staat. Mocht de agressor het in zijn hoofd halen om tot de aanval over te gaan dan moet hij eerst nog wat moeite doen om bij de persoon te komen. Dat geeft de aangevallene tijd om te reageren.
De zogenaamde keukengesprekken vinden niet plaats in de keuken. Daar zijn teveel voorwerpen die gebruikt kunnen worden als een wapen.
Om gelijkwaardigheid te krijgen communiceer je op gelijke ooghoogte. In hachelijke situaties neem je een “bovenpositie” in. Je staat boven op de dijk en de ander staat onder je. Jij staat en de ander zit. Er zijn natuurlijk nog veel meer situaties te verzinnen. Het is afhankelijk van de situatie en wat er aanwezig is. Welke voorwerpen kunnen als een wapen worden gebruikt en zijn voor het grijpen? Soms is het ook goed om te kiezen voor een eigen eervolle aftocht. Vele helden liggen al op het kerkhof is een gezegde.
Let bij het innemen van de positie ook op je houding. Sta in schredestand, heb je handen voor je (alerte houding, gevechtshouding). Heb je handen vrij. Dit is ook afhankelijk van de situatie. Wordt een situatie te bedreigend, stap dan van de alerte houding over naar de gevechtshouding. Ben alert, schakel zo mogelijk hulp in. Indien noodzakelijk vlucht je.
Indien je je moet verdedigen doe dat dan proportioneel. De verdediging moet in verhouding staan tot de aanval. In eerste instantie beginnen met de alerte houding om agressie te voorkomen en probeer daarbij een zekere rust uit te stralen. Indien het niet meer mogelijk is om zo te blijven staan omdat de bedreiging te groot wordt (de agressor komt te dicht bij met de verkeerde bedoelingen), stap dan over in de gevechtshouding zodat je je beter kan verdedigen. Zorg indien noodzakelijk voor een eervolle aftocht. Loop achteruit en blijf de potentiele aanvaller observeren. Bel de politie.
Let op de handen
Blijf de handen van de ander zien. Dan kun je zien dat de aanvaller al dan niet een wapen in zijn handen heeft. Het is daarom per sé noodzakelijk om de handpalmen te zien. Zie je alleen maar de handenpalmen, dan kan het nog zijn dat een agressor een wapen voor het grijpen heeft in zijn broekzak of jaszak of waar dan ook. Denk hierbij aan ploertendoders, boksbeugels of een steekwapen zoals een mes, schroevendraaier of erger nog een besmette injectiespuit. Negen van de tien mensen zijn rechtshandig en zullen dan ook een wapen pakken met hun rechter hand. Houd daar rekening mee!! Mocht blijken dat een agressor gewapend is, laat hem dan weg vluchten of vlucht zelf. Het heeft echt geen zin om je in een gewapend conflict te storten. Dat risico is veel te groot. Eigen veiligheid eerst. De politie heeft er in zo’n geval veel meer aan dat je een goed signalement van de agressor kan geven. Laat de politie maar dit soort riskante zaken opknappen, zij hebben ervaring in het optreden in dergelijke situaties en zijn daarin getraind. De politie is gewapend en jij niet.
Signalement
Een goed signalement onthouden kan eigenlijk alleen als je je rustig en kalm kunt blijven en goed kan waarnemen. Dat is niet iedereen gegeven.
Bij het onthouden van het signalement denk je aan “GLLURP”. Dit is de afkorting van:
G = Geslacht man of vrouw
L = Leeftijd bijvoorbeeld tussen de 20 en 25 jaar
L = Lengte bijvoorbeeld tussen de 1.80 meter en 1.85 meter
U= Uiterlijke kenmerken (Zie hierna)
R= Ras (Wit, Afrikaans uiterlijk, Aziatisch uiterlijk, Turks of Marokkaans uiterlijk)
P= Postuur
Uiterlijke kenmerken (onder 4) zoals beharing, kleur ogen, soort neus, soort oren, soort mond, soort kin, soort gebit enz. Denk ook aan de kleding agressor, zichtbare tatoeages of piercings of andere opvallende sierraden. Allerlei zaken die opvallen. Onthoud of schrijf kentekens van auto’s of bromfietsen op.
Deze voorgaande besproken onderwerpen zijn uiteindelijk de uitgangspunten voor je eigen veiligheid als eerste prioriteit.
Kommentare